آفریقای جنوبی

آفریقای جنوبی، جنوبی‌ترین کشور در قاره آفریقا که حدود یک میلیون مسلمان در آن زندگی می‌کنند. شیعیان بومی، مهاجرانی از کشورهای پاکستان، کشمیر، لبنان، هند، خوجه‌های اثناعشری و همچنین گروهی از اسماعیلیان، جمعیت شیعه در این کشور را تشکیل می‌دهند. انجمن دین و زندگی اجتماعی (مؤسسه ‏PEW) در سال ۲۰۰۹ میلادی، شمار شیعیان آفریقای جنوبی را ۷۳ هزار تن تخمین زده است. پیشینه تشیع در این کشور را به مهاجرت شیخ محمدحسین غیب‌‌شاه از هند در حدود قرن ۱۶ میلادی دانسته‌اند.

اطلاعات کشورشناسی

آفریقای جنوبی، در جنوبی ترین قسمت قاره آفریقا قرار گرفته است. این کشور از شمال غربی با نامیبیا، از شمال با بوتسوانا و زیمبابوه، از شمال شرقی با موزامبیک و از شرق با سوازیلند همسایه است و اقیانوس اطلس از جنوب و جنوب غربی و اقیانوس هند از جنوب شرقی آن را احاطه كرده‌اند.

۷۵٪ از جمعیت این کشور سیاه پوست هستند، حدود ۱۴٪ سفیدپوست (که ۶۰٪ آنها از سفیدپوستان از نژاد آفریقایی‌اند که بیشتر آنها باقی مانده نژاد انگلیسی هستند)، ۳٪ نژاد هندو و ۸٪ از نژاد دورگه.

افریقای جنوبی در سال ۱۹۱۰م از انگلیس مستقل شد و بر اساس انتخابات سال ۱۹۶۰ به صورت جمهوری درآمد. این كشور دارای ۹ استان (نیمه خود مختار) است كه پرتوریا پایتخت كشور و مركز سیاسی، كیپ تاون مركز قانون‌گذاری و بلوم فونتین مركز قضایی آن به شمار می‌آید.

ادیان

هشتاد درصد جمعیت آفریقای جنوبی مسیحی، دو درصد مسلمان (بیش از یک میلیون نفر)، ۰۱/ درصد یهودی و بقیه نیز بدون مذهب و یا پیرو آیین‌های بومی هستند.

اسلام

نخستین مسلمانان آفریقای جنوبی از دو منطقه ساحلی به ترانسوال آمدند: اولین گروه از مجمع الجزایر اندونزی و مالزی وارد دماغه امیدنیک شدند و سپس به این کشور آمدند. گروه دوم از شبه قاره هند و پاکستان وارد ناتال شدند. مسلمانان این کشور فعال و طرفدار حزب کنگره ملی آفریقا هستند و علیه نژادپرستی مبارزه می‌کنند.

مسلمانان این کشور بیشتر در شهرهای کیپ‌تاون، دوربان، ژوهانسبورگ و پرتوریا سکونت دارند و اندکی از آنها از تمکّن مالی و تحصیلات عالیه برخوردارند و نقش نسبتاً مهمی در صحنه سیاسی، اجتماعی و تا حدودی اقتصادی کشور ایفا می‌کنند.

پس از برگزاری انتخابات آزاد سال ۱۹۹۴م، با توجه به نقش مسلمانان در مبارزه علیه رژیم آپارتاید در کنار سیاه پوستان و همکاری نزدیک برخی شخصیت‌های مسلمان با کنگره ملی آفریقا(ANC) و همچنین کنگره پان آفریکن(PAC)، مسلمانان نقش فعال‌تری در صحنه سیاسی کشور بر عهده گرفتند. هم زمان در فضای جدید، تعداد زیادی از سازمان‌ها و تشکیلات سیاسی و مذهبی در داخل جامعه مسلمانان این کشور شکل گرفت، به طوری که هم‌اکنون مسلمانان در سطح کشور دارای ۴۵۵ مسجد، ۴۶۳ سازمان و ۴۰۸ مرکز آموزشی، ۵ رادیوی محلی و ۵ ماهنامه اسلامی هستند.

تشیع

پیشینه تشیع در آفریقای جنوبی به هفت قرن پیش بازمی‌گردد که شیخ محمدحسین غیب‌ شاه (یا غریب‌ شاه) پس از طی نه هزار کیلومتر مسیر آبی از هندوستان به شهر ژوهانسبورگ مهاجرت کرد و در این شهر شروع به تبلیغ اسلام و آموزه‌های شیعی کرد.

تشیع در دوره معاصر

بنیان گذار حرکت رسمی شیعیان در این کشور مرحوم اسماعیل جوبرت، شاعر و ادیب مصری الاصل است. وی در سال ۱۹۷۹ میلادی به تشیع گرویده و گروه اسلامی الجهاد را تأسیس نمود. آقای اسماعیل جوبرت سپس با جذب برخی از سیاه پوستان مستقر در شهرک های سیاه پوست نشین اطراف کیپ تاون تعداد پیروان خود را به بیش از ۵۰ نفر رسانید. مرکز فعالیت این گروه در ابتدا عمدتاً در شهرک سیاه پوست نشین گوگوله تو در حومه کیپ تاون بود و همه هفته مراسم نماز جمعه، دعای کمیل و ادعیه مذهبی شیعیان در مسجد این شهرک برگزار می شد.

جوبرت از مخالفان سرسخت آپارتاید بود. وی از دو واژه «جهاد» و «شهادت» برای تشویق مخاطبان خود برای مبارزه علیه رژیم آپارتاید بسیار استفاده می‌کرد. کم‌کم افراد غیرمسلمان نیز تحت‌تاثیر سخنان و فعالیت‌های وی و اطرافیانش قرار گرفتند و واژه «شهید» را برای افرادی چون استفان بانتو بیکو نیز به‌کار ‌بردند. به‌تدریج، واژه جهاد در طیف گسترده‌تری حتی برای احیای حقوق زنان و نیز برابری نژادها و برابری اقتصادی و اجتماعی نیز به‌کار گرفته شد. درنهایت، در میان مردم آفریقای‌جنوبی، دو واژه «شهادت» و «جهاد» مفهوم عدالت و برابری گرفت.اگرچه اسلام سال‌ها قبل توسط مسلمانان تبعید‌شده به جنوب آفریقا برده شد، اما بذر مذهب شیعه پس‌از انقلاب اسلامی، در این ناحیه پاشیده شد.

در عصر حاضر، شیعیان بومی آفریقای جنوبی، طی سه دهه اخیر به این مذهب پیوسته‌اند. افزون بر آنها، شیعیانی از کشورهای پاکستان، کشمیر، لبنان و هند نیز به این کشور مهاجرت کرده‌اند. امروزه شیعیان بیشتر در کیپ تاون، ژوهانسبورگ، پرتوریا، کرونستاد، بلوم فونتین، پیترزبورگ، دوربان و پورت الیزابت حضور دارند. تعدادی از خوجه های اثناعشری و همچنین گروهی از اسماعیلیان (بهره ها و آقاخانی‌ها) نیز در این کشور زندگی می‌کنند.

جمعیت شیعیان

جمعیت شیعیان آفریقای جنوبی بنا بر آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی‏«مؤسسه ‏PEW»‏ در سال ۲۰۰۹میلادی، ۷۳،۰۰۰ نفر اعلام شده است.

شخصیت‌های شیعه

• سید آفتاب حیدر رضوی: مدیر بنیاد اهل بیت(ع) در کیپ تاون.
• شيخ عبد‌الله كازينگاتی، طلبه سابق جامعة المصطفی العالمیة
• شیخ شعیب بولی
• شیخ احمد قاسم

مراکز شیعی

برخی از مراکز شیعی در آفریقای جنوبی عبارتند از:

• مرکز اسلامی ژوهانسبورگ (Islamic Center of Johannesburg) در شهر ژوهانسبورگ
• بنیاد اهل بیت (AFOSA) که در سال ۱۹۹۱م در کیپ تاون تأسیس شد و فعالیت شیعیان را سامان‌دهی می‌کند و سایر مراکز نیز زیر نظر آن فعالیت می‌کنند.
• موسسه اهل بیت در دوربان
• مرکز اسلامی المصطفی (ص): در گواتما در ۳۵ کیلومتری ژوهانسبورگ
• مرکز اسلامی «گوگولوته‌»
• مركز اسلامی و حسينيه باب العلم شيعيان پاكستانی در شهر ژوهانسبورگ‌:

این مرکز، مهم ترین سازمان شیعی این شهر است .اعضاء آن بیش از ۴۰۰ نفر بوده و عموماً جوان و به کارهای تجاری مشغولند. در سال های گذشته، این مرکز با مرکز اهل البیت جنوب آفریقا مرتبط بود و روحانی پاکستانی این مرکز (حجت الاسلام فرمان علی) نیز با آقای سید آفتاب حیدر در ارتباط بود و در خصوص مسائل مهم دینی و یا فتاوای مجتهدین و علمای دینی با هم دیگر مشورت می کردند. ولی اکنون این ارتباط بسیار کم رنگ شده و جماعت شیعیان پاکستانی خود مبلغ خویش را انتخاب و استخدام می کنند. جماعت شیعیان پاکستانی ژوهانسبورگ در حال حاضر دارای هیات امنا و رئیس و نیز تشکیلات اداری و اجرائی خاص خود می باشد.

شیعیان پاکستانی اگر چه عشق و علاقه زیادی به فعالیت های اسلامی دارند ولی برخی اختلافات پنهان بین پنجابی ها و اتباع سایر مناطق شبه قاره هند موجب نوعی دودستگی بین آنها شده است.

• موسسه اندیشه اسلامی معاصر:‌ اگر چه ارکان این موسسه از اهل سنت هستند ولی ارتباط نزدیکی با شیعیان و علاقه ویژه‌ای به امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران دارند. آنان هفته نامه‌ای دینی منتشر می‌کنند که محتوای آن دفاع از اتحاد شیعه و سنی و حمایت از انقلاب اسلامی است.
• مرکز اسلامی امام موسی کاظم در شهر کرونستاد: مهم ترین فعالیت این مرکز برگزاری کلاس‌های قران و احکام است.
• مسجد و مدرسه امام حسین(ع) در شهر دوربان: از اقدامات خوب و مثبت این مسجد، راه اندازی مدرسه جعفریه برای کودکان است.
• مرکز امام باقر(ع) در شهر پورت الیزابت

مهمترین مساجد شیعیان

• مسجد اهل بیت در کیپ تاون
• مسجد امام حسین(ع) در دوربان: در سال ۲۰۱۸م این مسجد مورد حمله تروریستی قرار گرفت و بخشی از آن به آتش کشیده شد.
• مسجد المصطفی (ص) در گواتما

پانویس

منابع

• جعفریان، رسول، اطلس شیعه، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۷ش.
• «شهادت و مجروحیت سه نفر در حمله به یک مسجد شیعیان آفریقای جنوبی»، خبرگزاری ابنا، تاریخ انتشار: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ش.

پیوند به بیرون